آیا طلسم ارز چند نرخی شکسته می‌شود؟
علی سعدوندی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اینکه تک‌نرخی شدن ارز در شرایط فعلی امکان‌پذیر است، گفت: اتفاقا در شرایط تنگنای اقتصادی است که باید ارز تک‌نرخی شود. این کار از نظر اجرایی شدنی است اما از نظر اقتصادسیاسی مشکلاتی به همراه خواهد داشت، چراکه افرادی که از ارز ترجیحی و نیمایی ارتزاق کرده و توانسته‌اند برای خود خارج از کشور زندگی‌های اشرافی بسازند، سعی می‌کنند با تک‌نرخی شدن ارز به شدت مقابله کنند.
علی سعدوندی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اینکه تک‌نرخی شدن ارز در شرایط فعلی امکان‌پذیر است، گفت: اتفاقا در شرایط تنگنای اقتصادی است که باید ارز تک‌نرخی شود. این کار از نظر اجرایی شدنی است اما از نظر اقتصادسیاسی مشکلاتی به همراه خواهد داشت، چراکه افرادی که از ارز ترجیحی و نیمایی ارتزاق کرده و توانسته‌اند برای خود خارج از کشور زندگی‌های اشرافی بسازند، سعی می‌کنند با تک‌نرخی شدن ارز به شدت مقابله کنند.
زمانی‌که قرار است با رانت‌خواری مقابله شود، معمولا این افراد با وارونه نشان دادن حقایق با عنوان حمایت از محرومان به صحنه می‌آیند و به حذف نظام چندنرخی ارز اعتراض می‌کنند. همچنین در مطبوعات و محافل علمی تلاش می‌کنند تمام مشکلات کشور را به حذف ارز ترجیحی و نیمایی منتسب کنند. حال سوال اینجاست که اگر واقعا این ارزها منافعی برای مردم داشته، پس چرا کشورهای دیگر از سیاست‌های پولی ایران الگو نمی‌گیرند و آنها هم ارز خود را چندنرخی نمی‌کنند؟
اقتصاد ایران از یک سو تحت تحریم‌های خارجی قرار گرفته و از سوی دیگر، به‌دلیل اجرای سیستم ارزی چندگانه تحت تحریم داخلی است. این تحریم داخلی ضربه‌های جبران‌ناپذیری بر پیکره اقتصاد وارد کرده است. ارز چندنرخی، ساختار اقتصادی کشور را نسبت به گذشته بسیار نابرابرتر کرده است. این مسائل، واقعیت‌های اقتصادی کشور است اما کسانی که از این شرایط منتفع می‌شوند با چهره ظاهرالصلاح سعی می‌کنند از تک‌نرخی شدن ارز جلوگیری کنند.
وقتی در نظام ارزی کمبود وجود دارد، چطور ارز ترجیحی تقسیم‌شده و بیش از ۶۰ میلیارد دلار منابع اقتصادی کشور از بین رفته است؟ چطور ممکن است تحت تحریم بود اما رانت صادرکننده را به رانت واردکننده تبدیل کرد؟ بر فرض که ایران نتواند توافقی در مذاکرات برجام حاصل کند و تحریم‌ها رفع نشود، آیا این مسئله توجیه‌کننده این است که منابع ارزی به یکسری از واردکننده‌ها داده شود تا از رانت آن برای زندگی‌های لوکس خود خارج از کشور استفاده کنند؟ این گرگ سال‌هاست که با گله آشناست. این ماجرا از زمان جنگ تا امروز ادامه داشته است. در زمان جنگ یک عده در جبهه شهید می‌شدند و عده دیگری هم در پشت جبهه ارز ۷ تومانی دریافت می‌کردند و برای خود خارج از کشور زندگی‌های آن‌چنانی می‌ساختند.
توجیهاتی که در مقابله با حذف ارز ترجیحی می‌شود، استدلال‌هایی است که در کل دنیا فقط در ایران مطرح می‌شود. یکی از توجیهات برای تداوم ارز ترجیحی، مسئله افزایش تورم است. اما آیا بعد از این همه وقت استفاده از ارز ۴۲۰۰ تومانی، نرخ تورم پایین آمده یا افزایش پیدا کرده است؟ این‌ها سوالاتی است که باید پاسخ داده شود.
سعدوندی با اشاره به اینکه به ثمر رسیدن توافق برجام باعث می‌شود ایران به منابع ارزی دست پیدا کند، گفت: این منابع ارزی می‌تواند در اختیار ویژه‌خواران قرار بگیرد و این نظام ارزی تبعیض‌آمیز ادامه پیدا کند. نظام ارزی چندنرخی در ۱۶ سال گذشته در دولت‌های مهرورزی و تدبیر و امید باعث هدررفت ۱۳۰۰ میلیارد دلار شده؛ بنابراین در صورت حصول برجام نباید به سیاست‌های ارزی گذشته بازگشت. اگر هم مذاکرات برجام ناموفق شود، دیگر ارزی برای کشور نمی‌ماند و باید ارز را تک‌نرخی کنند.
در دوره ریاست جمهوری خاتمی، سیاست‌های پولی به سمتی رفت که برای چندسالی نظام ارزی تک‌نرخی شد اما همان زمان هم نحوه تک‌نرخی کردن ارز مناسب نبود و به‌درستی انجام نشد، چراکه پیش‌زمینه تک‌نرخی کردن ارز این است که بودجه ارزی از بودجه ریالی تفکیک شود. اگر همچنان بودجه ریالی ما از منابع ارزی تامین شود، همان شرایط سابق ادامه پیدا خواهد کرد.
در آن زمان نیز این سیاست‌ها به‌درستی انجام نشد. با این حال، تمامی آمارها نشان می‌دهد در آن دوره که ارز تک‌نرخی شد، اقتصاد ایران برترین عملکرد خود را در سال‌های بعد از انقلاب داشته، چراکه رانت‌خواری تا حدی کاهش پیدا کرد. زمانی که رانت‌خواری کم شود، افراد به‌دنبال فعالیت در بخش واقعی اقتصاد می‌روند و به‌جای تلاش در جهت ربودن رانت‌ها تلاش می‌کنند تولید و خدمات را در اقتصاد گسترش دهند.
ادعای من این نیست که به سمت کشورهای پیشرفته حرکت کنیم اما می‌توانیم حتی می‌شود در حد افغانستان و عراق یک سیاست ارزی و پولی مناسب‌تری داشته باشیم. متاسفانه، ایران در کنار ونزوئلا از لحاظ رتبه سیاست‌گذاری پولی و بودجه‌ای، از آخرین کشورهای جهان است.
