نماز، ستون خیمهٔ دین و نشانهٔ وفاداری ما به عهد خویش با خداست. جامعهٔ اسلامی و فرد
مسلمان با نماز شناخته می شود؛ در جامعه و خانواده ای که نماز راه نیافته، گویا اسلام وارد نشده است.
در کنار نماز، روزه قرار دارد. جوامع اسلامی در سراسر جهان با آمدن ماه رمضان حال و هوای
معنوی پیدا می کنند و رفتار مردمش عوض می شود.
در سال هاي قبل با برخي از احکام اين دو عبادت آشنا شديم؛ اما با توجه به اهميت و جايگاه اين
دو واجب ديني در برنامه. زندگي فرد مسلمان، ابعاد ديگري از اين دو عبادت را طرح مي کنيم و به پاسخ
سؤال هاي زير مي پردازيم:
1ـ چرا در هر روز، پنج بار به نماز مي ايستيم؟
2ـ حکمت روزه چيست؟ چرا يک فرد مسلمان بايد روزه بگيرد؟
3ـ احکام ديگر روزه کدام اند؟خداي مهربان براي زندگي ما انسان ها برنامه اي تنظيم کرده که دربردارنده. احکام و وظايف
گوناگوني در ارتباط با خدا، خود، خانواده، جامعه و خلقت است. با عمل به اين برنامه و احکام و
دستورات آن، انسان مي تواند در مسير عبوديت خدا گام بردارد و به رستگاري در دنيا و آخرت برسد.
اگرچه تمامي اين احکام و دستورات در جهت مصلحت ما است؛ اما انسان دوست دارد حکمت و
علت احکام الهي را بداند و با معرفت بيشتر دستورات الهي را انجام دهد. از اي نرو، خداي متعال
برخي از فايد ههاي مه مترين احکام خود را از طريق آيات قرآن کريم و سخنان معصومان به اطلاع ما
رسانده است.
در اين آيات، خداوند مه مترين فايده هاي نماز و روزه را متذکر مي شود. دو فايده. نماز
عبارت اند از:
1ـ ياد خدا، 2ـ دوري از گناه.مهم ترين فايده. روزه نيز عبارت است از:
تقوا.در اين درس به فايده. دوم نماز که با فايده. روزه؛ يعني تقوا ارتباط دارد، مي پردازيم و اين دو را
با هم بررسي مي کنيم.
راستي تقوا چيست؟ چرا قرآن کريم همواره مردم را دعوت به تقوا مي کند؟
تقوا
براي اينکه حقيقت تقوا را دريابيم، ابتدا مثالي را که امير مؤمنان علي بيان فرموده است، ذکر مي کنيم. ايشان مي فرمايد:
مَثَل انسان هاي بي تقوا مَثَل سوارکاراني است که سوار بر اسب هاي چموش و سرکشي شده اند که لجام را پاره کرده و اختيار را از دست سوارکار گرفته اند؛ به بالا و پايين
مي پرند و عاقبت، سوارکار را در آتش مي افکنند. اما مَثَل آدم هاي باتقوا، مَثَل سوارکاراني است که
بر اسب هاي رام سوار شده اند و لجام اسب را در اختيار دارند و راه مي پيمايند تا اينکه وارد بهشت شوند
تفاوت اصلي ميان اين دو سوارکار که يکي به هلاکت مي رسد و ديگري به رستگاري، در چموشي
و سرکشي و لجا مگسيختگي اسب يکي از آنها، و راهوار و مطيع بودن اسب ديگري است.
اين لجا مگسيختگي و سرکشي در انسان ب يتقوا و رهواري و مطيع بودن در انسان باتقوا به چه
معناست؟
تقوا به معنای حفاظت و نگهداری است. انسان با تقوا خودنگهدار است و خود را از گناه حفاظت می کند؛ یعنی بر خودش مسلط است و زمام و لجام نفس خود را در اختیار دارد و
نم یگذارد نفس با سرکشی او را در دره های هولناک گناه بیندازد. انسان باتقوا، می کوشد روزبه روز
بر توانمندی خود بیفزاید تا اگر در شرایط گناه و معصیت قرار گرفت، آن قوت و نیرو او را حفظ کند
و از آلودگی نگه دارد.
اکنون این سؤال پیش می آید که چگونه تقوا را در خود به وجود آوریم که بتوانیم در مواقع خطر
بر خود مسلط باشیم و از گناه دوری کنیم؟
قرآن کريم راه هاي متعددي براي کسب تقوا به ما نشان داده که در اين درس به دو مورد مهم از آنها، يعني نماز و روزه اشاره مي کنيم.
نماز و بازدارندگی از گناه
انسانی که پنج بار در طول روز نماز به پا می دارد، یاد خدا را در دل خود زنده می کند و حضور او
را در جای جای زندگی احساس می کند. توجه به حضور خدا در زندگی و نظارت او بر اعمال، موجب
می شود تا انسان دست به هر کاری نزند و از گناهان دوری کند. خداوند در قرآن کریم می فرماید:
وَ اَِقمِ الصَّلاةَ اِنَّ الصَّلاةَ تَنهي. عَنِ الفَحشاِء وَ المُنکَِر
وَ لَِذکرُ اللِّٰه اَکبَرُ وَ اللّهُ يَعلَمُ ما تَصنَعون
و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند باز مي دارد
و قطعا یاد خدا بالاتر است ، و خدا مي داند چه مي کنيد.
عنکبوت، ۴۵
با اين حال، برخي مي گويند: ما نماز مي خوانيم اما تأثير آن را کمتر در خود مشاهده مي کنيم و معمولاً دست از رفتارهاي قبلي برنم يداريم. پس چگونه نماز بازدازنده. انسان از زشت يها و منکرات است؟
شايسته است دقت کنيم که تأثير نماز به تداوم و به ميزان دقت و توجه ما بستگي دارد. چنان که
اگر گفته شود هرکس درس بخواند، موفق مي شود، طبيعتاً موفقيت همه يکسان نيست و به نحوه و
کيفيت درس خواندن آنها بستگي دارد. بنابراين اگر نمازهاي روزانه. خود را ترک نکنيم و دقت و توجه
خود را در نماز افزايش دهيم، از آن تأثير خواهيم پذيرفت. نمي توان انتظار داشت خواندن چند رکعت نماز شتابزده و بدون رعايت آداب، تأثير چنداني در ما داشته باشد. اگر تلاش کنيم روزبه روز نماز را با
کيفيت بهتر و رعايت آداب آن انجام دهيم، به زودي تأثير آن را خواهيم ديد.
هرکدام از ما مي توانيم اين مورد را در ميان اطرافيان و بستگان مشاهده کنيم و دريابيم افرادي
که به نمازشان توجه بيشتري دارند، در مقايسه با کساني که نماز نمي خوانند، يا نماز خود را شتابزده و
بدون رعايت آداب مي خوانند، از منکرات بيشتري دوري مي کنند.
اگر به زندانيان و خلافکاران جامعه نگاه کنيم، مي بينيم که چنين مجرماني کمتر از ميان افراد
نمازخوان هستند. همين موضوع نشان مي دهد که نماز تأثير خود را گذاشته و هرقدر با توجه و دقت
بيشتر انجام شود، تأثير آن بيشتر هم خواهد شد.
اگر نماز را کوچک نشماريم و نسبت به آنچه در نماز مي گوييم و انجام مي دهيم درک صحيح
داشته باشيم، نه تنها از گناهان که حتي از برخي مکروهات هم به تدريج دور خواهيم شد. از اين رو:
اگر در انجام به موقع نماز بکوشیم، بی نظمی را از زندگی خود دور خواهیم کرد.اگر در پنج نوبت با لباس و بدن پاکيزه به نماز بايستيم، آلودگ يهاي ظاهري ما کمتر خواهد شد.
اگر شرط غصبي نبودن لباس و مکان نمازگزار را رعايت کنيم، کمتر به کسب درآمد از راه حرام
متمايل خواهيم شد.
اگر هنگام گفتن تکبير به بزرگي خداوند بر هم هچيز توجه داشته باشيم، به آنچه در مقابل خداوند
قرار دارد، توجه نخواهيم کرد.
اگر در رکوع و سجود، عظمت خدا را در نظر داشته باشيم، در مقابل مستکبران خضوع و
خشوع نخواهيم کرد.
اگر عبارت اهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیمَ را صادقامه از خداوند بخواهيم، به راه هاي انحرافي دل نخواهيم بست.
اگر عبارت غَيِر المَغضوبِ عَلَيهِم وَلَالضّالينَ را با توجه بگوييم، خود را در زمره کساني که خدا بر آنها خشم گرفته يا راه را گم کرده اند، قرار نخواهيم داد.
بنابراين؛ با تکرار درست آنچه در نماز مي گوييم و انجام مي دهيم به تدريج چنان تسلطي بر خود
مي يابيم که مي توانيم در برابر منکرات بايستيم و از انجامشان خودداري کنيم.
اعمالی که تأثیر نماز را از بین می برند
توجه کنیم که برخی کارها نیز خاصیت نماز را از بین می برند. باید بکوشیم آن کارها را از
زندگی خود بیرون کنیم؛ مانند:
1ـ ناراحت کردن پدر و مادر
امام صادق فرمود: فرزندي که از روي خشم به پدر و مادر خود نگاه کند هرچند والدين در حق او کوتاهي و ظلم کرده باشند نمازش از سوي خدا پذيرفته نيست
2ـ غیبت کردن
پيامبر اکرم به ابوذر فرمود:هرکس غيبت مسلماني را کند، تا چهل روز نماز و روزه اش قبول نمي شود؛ مگر اينکه فرد غيب تشده، او را ببخشد
از ای نرو است که امام صادق می فرماید:هرکس مي خواهد بداند آيا نمازش پذيرفته شده يا نه، بايد ببيند که نماز، او را از گناه و زشتي باز داشته است يا نه. به هر مقدار که نمازش سبب دوري او از گناه و منکر شود، اين نماز قبول شده است.
نتيجه اينکه: اگر نماز، ما را از گناه و زشتي باز ندارد، معلوم مي شود که عيب و نقصي در نماز خواندن ما هست. بايد جس توجو کنيم تا آن عيب را بيابيم و برطرف کنيم.
روزه و تقويت تقوا
ميزان موفقيت انسان در رسيدن به هدف هاي بزرگ، به ميزان تسلط او بر خويش، خودنگهداري و تقوا بستگي دارد و هرقدر هدف بزرگ تر باشد، تقواي بيشتري مي طلبد.
روا نشناسان، کارهایی را برای تقویت اراده و تسلط بر خود پیشنهاد می کنند تا افراد بتوانند به
موفقیت در برنامه هایی مانند درس، ورزش، کسب و کار و مانند آن برسند. خداوند، انسان را به عملی
راهنمایی می کند که اگر آن را به درستی انجام دهد، چنان تسلطی بر خود پیدا می کند که می تواند موانع
درونی را کنار بزند و گا مهای موفقیت به سوی برترین هدف های زندگی را به خوبی بردارد. این عمل، روزه است.
روزه، مصداق کامل تمرين صبر و پايداري در برابر خواه شهاي دل است.
کسی که یک ماه گرسنگی روزانه را تحمل کند و در عین حال که میل به آب و غذا دارد، به سوی
آن نرود؛ کسی که یک ماه چشم خود را از گناه حفظ کند؛ زبان خود را از دروغ و غیبت نگه دارد؛
گوش خود را از شنیدن بد یها بازدارد؛ خوش رفتاری با مردم را تمرین کند؛ و از حجاب و پوشش
خود به خوبی مراقبت کند؛ بکوشد به دیگران ستم نکند و مردم را از خود نرنجاند و مواظب باشد غذای
سحری و افطاری او از درآمد پاک و حلال باشد، چنین کسی، پس از یک ماه، به تسلطی بر خود
م یرسد که قبل از ماه رمضان آن تسلط را نداشته است و اگر هر سال یک ماه این عمل را تکرار کند،
سال به سال باتقواتر می شود. چنین فردی ک مکم به جایی می رسد که احساس می کند که هر کاری را که
خداوند دستور داده است، می تواند به آسانی انجام دهد و احساس سختی نمی کند.
یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُِتبَ عَلَيکُمُ الصِّيامُ
کَما کُِتب عَلَی الَّذینَ مِن قَبِلکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ
ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه برشما مقرر شده است
همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند، مقرر شده بود باشد که تقوا پيشه کنيد.
بقره، ١٨۳
احکام روزه
1ـ نُه چيز روزه را باطل مي کند که برخي از آنها عبارت اند از: خوردن و آشاميدن، دروغ
بستن بر خدا و پيامبر و جانشينان پيامبر عليه مالسلام، رساندن غبار غليظ به حلق، فرو بردن تمام سر در
آب، باقي ماندن بر جنابت تا اذان صبح.
2ـ کسی که غسل بر او واجب است، اگر عمداً تا اذان صبح غسل نکند یا اگر وظیفه اش تیمم
است، عمداً تیمم نکند، نمی تواند روزه بگیرد. البته اگر سهل انگاری کند و غسل نکند تا وقت تنگ شود، می تواند با تیمم روزه بگیرد و روزه اش صحیح است؛ اما در مورد غسل نکردن، معصیت کرده است.
3ـ اگر کسي به علت عذري مانند بيماري نتواند روزه بگيرد و بعد از ماه رمضان عذر او برطرف
شود و تا رمضان آينده عمداً قضاي روزه را نگيرد، بايد هم روزه را قضا کند و هم براي هر روز يک مُدّ
(تقريباً 750 گرم) گندم و جو و مانند آنها به فقير بدهد.
4ـ اگر کسي روزه. ماه رمضان را عمداً نگيرد، بايد هم قضاي آن را به جا آورد و هم
بدهد؛ يعني براي هر روز، دو ماه روزه بگيرد (که يک ماه آن بايد پشت سرهم باشد) يا به شصت فقير طعام
بدهد (به هر فقير يک مُدّ) و اين کار بايد تا قبل از رمضان آينده انجام شود.
5ـ اگر کسي به چيز حرامي روزه. خود را باطل کند؛ مثلاً دروغي را به خدا نسبت دهد، کفاره.
جمع بر او واجب مي شود. يعني بايد هر دو کفاره. ياد شده را انجام بدهد. البته اگر هر دو برايش ممکن
نباشد، مي تواند هرکدام را که ممکن است، انجام دهد.
وظیفۀ شخص مسافر: کسی که سفر می رود، اگر شر طهای زیر را داشته باشد، باید نمازش را
شکسته بخواند و نباید روزه بگیرد:
الف) رفتن او بيشتر از 4 فرسخ شرعي حدود ۲۲/۵ کیلومتر و مجموعهٔ رفت و برگشت او بيشتر از 8 فرسخ باشد.
ب) بخواهد کمتر از ده روز در جايي که سفر کرده، بماند. پس کسي که مي خواهد ده روز و بيشتر
در محلي که سفر کرده است، بماند، بايد نمازش را کامل بخواند و روز هاش را هم بگيرد.
ج) برای انجام کار حرام سفر نکرده باشد. مثلاً اگر به قصد ستم به مظلوم یا همکاری با یک ظالم
در ظلم او سفر کند، باید روز هاش را بگیرد. اگر فرزند با نهی پدر و مادر به سفری برود که آن سفر بر او
واجب نبوده است، باید نماز را تمام بخواند و روز هاش را بگیرد.
دانلود بخش های کتاب دینی دهم
دانلود کتاب کامل دینی دهم