اگر به محیط اطراف خود به دقّت نگاه کنید، مواد گوناگون و متنوعی را می توانید ببینید.
برخی از این مواد فقط از یک نوع ماده تشکیل شده اند؛ امّا بعضی دیگر از دو یا چند ماده به دست
آمده اند. بیشتر موادی که ما در زندگی با آنها سرو کار داریم از دو یا چند ماده تشکیل شده اند. این
مواد، مخلوط نامیده می شوند. در این فصل با مخلوط ها و برخی روش های جدا سازی آنها آشنا
می شوید.
برخی از مواد خالص و بعضی مخلوط اند
هر روز که از خواب بيدار مي شويم و به فعاليت هاي روزمره زندگي مي پردازيم با اجسام و مواد مختلفي
روبه رو مي شويم. شکل . برخي از اين مواد را نشان مي دهد.
الف) موادی که از یک نوع ماده تشکیل شده باشند، مواد خالص نامیده می شوند. مواد خالص را در
شکل بالا مشخص کنید.
ب) موادي را که از دو يا چند ماده تشکيل شده باشند، مواد ناخالص يا مخلوط مي نامند. در شکل بالا
مخلوط ها را مشخص کنيد.
مخلوط ها متنوع اند
شما می توانید با آمیختن مواد مختلف با هم، انواع گوناگونی از مخلوط ها را به حالت جامد، مایع و
گاز درست کنید.
تصويرهاي زير چند نمونه مخلوط را نشان مي دهند؟
حالت فيزيکي هر يک را مشخص کنيد.
هر کدام این مخلوط ها از چه اجزایی تشکیل شده اند؟
يکي از ويژگي هاي مخلوط اين است که اجزاي تشکيل دهنده. آن، خواص اوليه. خود را حفظ می کنند؛ به عبارت دیگر خواص مواد قبل از آمیخته شدن با یکدیگر و بعد از آن تغییر نمی کند؛
برای نمونه آب نمک مخلوطی از دو مادهٔ آب و نمک است. هنگامی که این مخلوط را می چشیم،
مزهٔ آن شور است. خاصیت شوری مربوط به نمک است؛ یعنی نمک خاصیت شوری خود را در
مخلوط نیز حفظ کرده است. از طرف دیگر اگر مقداری آب نمک را روی زمین بریزیم، جاری
می شود. جاری شدن از ویژگی های آب است. مخلوط ها در زندگی ما نقش مهمی دارند. بسیاری
از نوشیدنی ها و مواد خوراکی مخلوط اند.
مخلوط ممکن است همگن یا نا همگن باشد
آیا تا به حال به دستور پزشک از شربت پادزیست آنتی بیوتیک
یا شربت های دیگر مانند شربت معده استفاده کرده اید؟ این شربت ها
نمونه ای از مخلوط های ناهمگن اند و به آنها تعلیقه سوسپانسیون
می گویند.
تعلیقه مخلوطی ناهمگن است که در آن ذرّات جامد به صورت معلق در مایع )آب( پراکنده اند. دوغ،
آب لیمو و شربت خاکشیر، نمونه های دیگری از مخلوط های تعلیقه اند. شما چه موارد دیگری را می شناسید؟
اجزای تشکیل دهندۀ محلول
هر محلول حداقل از دو جزء حل شونده و حلال تشکیل شده است. حلال مادّه ای است که معمولاً
جزء بیشتری از محلول را تشکیل می دهد و حل شونده را در خود حل می کند؛ برای نمونه در محلول
آب نمک، نمک حل شونده و آب ح الل است. برای تهیهٔ محلول می توان نسبت های مختلفی از
حل شونده و حلال را با هم مخلوط کرد.
حالت فیزیکی محلول ها می تواند متفاوت باشد
شاید تصور شما از محلول، حل شدن مادهٔ جامدی مثل نمک در مایعی مانند آب است. در حالی که
هنگام افزودن گلاب به آب، مایع را با آب مخلوط کرده اید، یا وقتی درِ نوشابهٔ گازدار را باز می کنید، گاز از
آن خارج می شود. که نشان می دهد هنگام تهیهٔ نوشابه، مقداری گاز در آن حل کرده اند.
در سال قبل با آلیاژ آشنا شدید. آلیاژ ها محلول هایی جامد در جامدند. هوای پاک محلولی از گازهای
نیتروژن، اکسیژن و گازهای دیگر است. بنابراین محلول ها می توانند به حالت جامد، مایع یا گاز باشند.
چه مقدار حل شونده را می توان در آب حل کرد؟
100 میلی لیتر آب را در یک لیوان بریزید و مقدار ۲0 گرم نمک خوراکی را در آن حل کنید. آیا تا به حال
از خود پرسیده اید، چه مقدار دیگر از این نمک را باید در آب بریزید و حل کنید تا دیگر نمک در آن حل
نشود و در ته لیوان ته نشین شود؟
اگر آزمایش را در دمای 20 درجهٔ سلسیوس انجام دهید، حدود 38 گرم نمک در 100 میلی لیتر آب
حل می شود. پس از آن اگر نمکی را به محلول بیفزایید در ته لیوان باقی می ماند.
آيا دما بر ميزان حل شدن مواد تأثير دارد
مقدار حل شدن برخی مواد، مانند نمک در آب با دما افزایش می یابد در حالی که مقدار حل شدن
برخی مواد در آب، مانند گاز اکسیژن با افزایش دما کاهش می یابد.
مخلوط ها در زندگی
هر روز در زندگی از مخلوط های گوناگونی استفاده می کنیم.
شکل زیر برخی از این مخلوط ها را نشان می دهد.
در علوم ششم با کاغذ پی اچ (pH) آشنا شدید و آن را برای شناسایی اسید ها به کار گرفتید. با کاغذ پی اچ می توان علاوه بر شناسایی اسید ها، میزان اسیدی بودن آنها را نیز مشخص کرد.
جداسازي اجزاي مخلوط
در زندگی روزمره گاهی از مواد به صورت مخلوط استفاده
می کنیم. در برخی موارد لازم است، مواد تشکیل دهندهٔ مخلوط
را از یکدیگر جدا کنیم. برای جداسازی اجزای مخلوط گاهی از
روش های ساده و گاهی از روش های پیچیده تر استفاده می شود.
شیر مخلوطی از چربی و آب است. در صنعت برای جداسازی چربی از شیر و خوناب )پلاسما ١( از
یاخته های خونی، از دستگاه گریزانه
سانتریفیوژ استفاده می شود.